Monitor 2020

Slechts 1% van de websites van de Nederlandse overheid is aantoonbaar goed toegankelijk voor mensen met een beperking. Dat blijkt uit analyse van 7000 websites van de overheid. Het gevolg is dat een deel van hun bezoekers, die mogelijk afhankelijk zijn van het gebruik van deze overheidssites, de informatie of dienst niet (goed) kan gebruiken.

Bovendien blijkt dat op ongeveer twee derde van de 7000 overheidswebsites nog geen toegankelijkheidsverklaring te vinden is. Dit is een wettelijke verplichting. Vanaf 23 september 2020 moeten alle Nederlandse overheidsinstanties zich verantwoorden over hun digitale toegankelijkheid voor mensen met een beperking. Wij hebben de gepubliceerde toegankelijkheidsverklaringen onderzocht.

Status A geeft aan dat een site aan de toegankelijkheidseisen voldoet. Bij alle andere niveaus is toegankelijkheid nog niet op orde.

Reactie van belangenorganisatie Ieder(in)

Illya Soffer, directeur van Ieder(in), de landelijke belangenbehartiger voor mensen met een beperking heeft op het onderzoek gereageerd: “De uitkomsten van dit onderzoek zijn ronduit zorgelijk. Een grote groep mensen kan niet volwaardig deelnemen in de samenleving, omdat overheidssites ontoegankelijk zijn. Uiterst bedroevend dat toegankelijkheid anno 2020 nog steeds niet standaard is. Juist in deze tijd waarin mensen steeds vaker naar digitale loketten verwezen worden, is toegankelijkheid een absolute noodzaak. Het VN-Verdrag handicap is hier bovendien heel helder over: toegankelijke informatie is een mensenrecht. Werk aan de winkel dus.”

Resultaten

Duizenden websites buiten beeld

Uit ons onderzoek blijkt dat ruim driekwart van de ongeveer 7000 overheidswebsites niet in het register met verklaringen zijn opgenomen. Dit zijn sites van onder meer veiligheidsregio’s, GGD’s, omgevingsdiensten, diverse Rijksdiensten, gemeenten, provincies en waterschappen.

In het register met verklaringen van Logius, onderdeel van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, stonden bij afronding van dit onderzoek 1073 ingevulde verklaringen over zo'n 2000 websites. Deze lijst is de afgelopen weken flink gegroeid.

Van ontbrekende websites hebben wij onderzocht of ze een verklaring hebben gepubliceerd op hun eigen website. Op basis van ons onderzoek blijkt dat bij 50% het geval te zijn. De kwaliteit van deze verklaringen hebben wij niet onderzocht.

Hoe ver zijn overheidsorganisaties?

De gegevens van de websites, die niet in het register staan, hebben wij toegevoegd aan het register tot één overzicht. Sites met een verklaring zijn opgenomen op niveau C, sites zonder verklaring op niveau D. Dit leidt tot de volgende percentages:

• 1% voldoet volledig (A). Er is maximaal 3 jaar geleden een onderzoek uitgevoerd. Er zijn geen problemen gevonden en de site voldoet geheel.
• 7% voldoet gedeeltelijk (B). Er is een onderzoek uitgevoerd, problemen en de gevolgen voor gebruikers zijn benoemd en (herstel) maatregelen zijn gepland.
• 14% heeft eerste maatregelen genomen (C). Er is een eerste stap gezet, bijvoorbeeld een eerste onderzoek ingepland. De mate van toegankelijkheid is nog grotendeels onbekend.
• 6% voldoet niet (D). Er zijn nog geen concrete stappen gezet. Wel is een verklaring beschikbaar.
• 72% geeft geen informatie (E). Er is geen enkele informatie over de toegankelijkheid van de site beschikbaar.

Als we enkel kijken naar vermeldingen in het register zelf, dus naar ongeveer een kwart van alle overheidswebsites, komen we tot de volgende cijfers: Slechts 7% van de websites voldoet volgens de verklaring (A). 20% voldoet gedeeltelijk (B), 51% heeft eerste maatregelen getroffen (C) en 22% voldoet geheel niet (D).

Het wordt gestimuleerd een verklaring in dit register te publiceren maar dit is overigens niet verplicht. Dat mag ook op de eigen website.

Kwaliteit van de verklaringen

Tijdens het onderzoek kwamen wij het volgende tegen:

• Er zijn in totaal ongeveer 2500 verklaringen aangemaakt op het platform. Er zijn ruim 1050 verklaringen gepubliceerd. Het is goed mogelijk dat de komende tijd nog veel verklaringen worden gepubliceerd. De verklaring moet ondertekend worden door een bestuurder of tekenbevoegd manager, dat zou voor enige vertraging kunnen zorgen en de reden kunnen zijn dat er veel meer verklaringen zijn ingevoerd dan er zijn gepubliceerd.
• In de gepubliceerde verklaringen staan ongeveer 30 sites met een niet bestaande URL. Dat zouden typfouten kunnen zijn bij de invoer.
• Er zijn sites gepubliceerd met een A-status die als onderbouwing een rapport hebben dat fouten meldt.
• Er zijn diverse verklaringen met data die niet kloppen (onderzoeken met een rapportagedatum in de verre toekomst).

Ook nieuwe en belangrijke websites scoren onvoldoende

De nadruk ligt bij dit onderzoek op de aantallen. Toch willen we ter illustratie enkele voorbeelden noemen van belangrijke websites en hun verklaringen:

Voorbeeld 1: politie.nl

Op de website van de politie www.politie.nl ontbreekt elk spoor van een verklaring over de toegankelijkheid van de site. Als er iets van je is gestolen, dan kun je online aangifte doen of op een politiebureau. Het meldproces om online aangifte te doen is zeer ontoegankelijk en nagenoeg onmogelijk te doorlopen voor iemand met een visuele beperking die afhankelijk is van gebruik van een toetsenbord. Deze website was in 2019 onderdeel van de nulmeting die stichting Accessibility heeft uitgevoerd; de site stond in de lijst van 60 websites voor diepgaand toezicht. Deze site wordt nu geclassificeerd op niveau (E): Geen informatie.

Voorbeeld 2: coronatest.nl

Verklaringen van de twee in 2020 nieuwgebouwde Corona sites bevatten diverse eenvoudig te voorkomen fouten en geven in hun verklaring aan dat deze pas aan het eind van het jaar opgelost zullen gaan worden. De recent gebouwde website https://coronatest.nl/ (afspraak maken voor een coronatest en uitslag inzien) bevat volgens de eigen verklaring van 12-8-2020 een lijst van 15 afwijkingen op de toegankelijkheidsstandaard. De geplande hersteldatum is 1 januari 2021. De site is gebouwd onder verantwoordelijkheid van alle GGD'en, GGD GHOR Nederland en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Deze site wordt geclassificeerd als (B): Voldoet gedeeltelijk.

Voorbeeld:3 coronamelder.nl

De ondersteunende website Coronamelder, behorend bij de app heeft een incomplete toegankelijkheidsverklaring waaruit niet blijkt of deze voldoet. Er is wel een verklaring van de Coronamelder app terug te vinden in het register. Deze heeft opvallend genoeg een datum van ondertekening die in de toekomst ligt (1-10-2020) en 5 afwijkingen. Deze site wordt ook geclassificeerd als (B): Voldoet gedeeltelijk.

Intra- en extranet

Het Besluit digitale toegankelijkheid overheid stelt wettelijk verplicht dat nieuwe content van extra- en intranetten met ingang van 23 september 2019 toegankelijk moet worden aangeboden. Content van vóór die datum hoeft alleen te voldoen nadat het betreffende extra- of intranet een ingrijpende herziening (systeem- en/of software-aanpassing) heeft ondergaan.

Ook voor extra- en intranetten moet uiterlijk 23 september 2020 een toegankelijkheidsverklaring zijn gepubliceerd, inclusief een feedbackmechanisme. Het is begrijpelijk dat deze nog weinig worden gerapporteerd maar dit zou wel moeten. Men is overigens enkel verplicht om deze systemen toegankelijk te maken als er grote wijzigingen zijn.

Conclusies

Groot deel voldoet niet

Het grootste deel van de sites van de Nederlandse overheid voldoet nog niet aan de wetgeving: voor een groot deel van de websites is nog geen toegankelijkheidsverklaring gepubliceerd.

Verklaringen ontbreken

Het ontbreken van een online verklaring over toegankelijkheid is een signaal dat digitale toegankelijkheid niet structureel in de organisatie is belegd. Het belang van toegankelijkheid leeft vaak wel op de werkvloer maar nog onvoldoende als bestuurlijke verantwoordelijkheid.

Last minute

Van de overheidsorganisaties die een verklaring publiceren, voldoet maar een klein percentage aan de toegankelijkheidseisen. Dat betekent dat deze organisaties zelf aangeven dat een deel van hun bezoekers, die mogelijk afhankelijk zijn van het gebruik van deze overheidssites, hun informatie of online dienst niet (goed) kan gebruiken.

De toename van het aantal verklaringen zo kort op de deadline doet vermoeden dat er nog geen structurele stappen zijn genomen. De wettelijke verplichting is immers al vanaf 1 juli 2018 bekend.

Niets nieuws

Overheden hebben al in 2008 afgesproken dat ze websites toegankelijk zouden gaan maken. De wettelijke verplichting is al vanaf 1 juli 2018 bekend. Het is zorgelijk dat nog zo veel organisaties niet voldoen of zelfs geen verklaring hebben.

Leveranciers dragen ook verantwoordelijkheid

Het niet-voldoen ligt niet alleen aan de overheden zelf: Leveranciers die hun producten aan heel veel overheidsorganisaties leveren, waaronder aan gemeenten, spelen een belangrijke rol. Als zij toegankelijk bouwen, levert dat direct verbetering op voor heel veel gebruikers. Zij zouden bekend moeten zijn met de eisen die aan hun software gesteld worden. Overheidsorganisaties moeten natuurlijk zelf ook hun verantwoordelijkheid nemen. Die komen er nu achter dat ze te maken hebben met een wildgroei aan websites, waarbij je je af kunt vragen of al die losse websites nodig zijn.

Websites gebouwd na 23-09-2019 voldoen niet

De wetgeving is erop gericht om websites van overheidsorganisaties geleidelijk toegankelijk te laten worden. Dat echter ook nieuwgebouwde websites niet aan de eisen voldoen (verplicht per 23-09-2019) is onnodig en zorgelijk.

Mobiele apps

Het is positief dat een aantal organisaties nu al een verklaring heeft opgesteld voor hun mobiele applicaties; dat is pas per 23 juni 2021 verplicht.

Aanbevelingen

Kennis en opleiding

Zorg dat professionals over voldoende kennis over toegankelijkheid beschikken. Zorg voor een breed opleidingsplan in de organisatie.

Eigenaarschap en rollen

Wees je bewust van de verantwoordelijkheid die de verschillende medewerkers in de organisatie hebben en hoe ze toegankelijkheid in hun dagelijks werk kunnen opnemen (zie brochure rollen en functies van Logius).

Goede afspraken met leveranciers

Wees strikt bij inkoop van nieuwe diensten en producten. Definieer toegankelijkheid als ‘knock out criterium’ bij inkoop en handel daar naar. VNG heeft bijvoorbeeld toegankelijkheid opgenomen in de inkoopvoorwaarden GIBIT. Zorg dat alle nieuw uitgerolde versies direct toegankelijk zijn. Een verlenging van een contract is een mogelijkheid om een wijziging door te voeren of om nieuwe eisen te stellen. Dit is met name van belang voor intra- en extranet.

Vraag aan leveranciers een rapportage over de toegankelijkheid van het platform. Bij voorkeur via een ‘systeem audit’. Dan hoef je als organisatie zelf enkel nog een content-onderzoek uit te laten voeren.

Communicatie en bewustwording

Zet zwaarder in op communicatie rond digitale toegankelijkheid. Zowel praktisch als bestuurlijk.

Test structureel en tijdig

Test structureel, meer en eerder al vroeg bij ontwikkeling. Gebruik waar dat kan geschikte softwaretools om te testen. Ontwerpfouten voorkomen is altijd veel goedkoper dan deze herstellen.

Zet de gebruiker centraal

Denk vanuit de gebruiker en betrek gebruikers en stakeholders bij wijzigingen en vernieuwingen van een platform. Daar horen dus ook gebruikers met een beperking bij.

Maak toegankelijkheid de standaard

Zie toegankelijkheid als onderdeel van integrale kwaliteit van de digitale dienstverlening, niet als iets extra’s. Bijvoorbeeld door er op dezelfde manier mee om te gaan als privacy en security.

Raak in control

Maak één beheerde lijst van alle websites van de Nederlandse overheid en publiceer van alle sites de status.

Denk vast aan mobiele apps

Vanaf volgend jaar geldt het Besluit ook voor mobiele applicaties. Begin op tijd met de inventarisatie en vraag leveranciers om een verklaring.

Methode en opzet van het onderzoek

Dit onderzoek gaat over de aanwezigheid en inhoud van de toegankelijkheidsverklaringen. Het is niet geheel uit te sluiten dat websites die geen verklaring hebben wel voldoen aan de toegankelijkheidseisen. Op basis van onze ervaringen verwachten wij dat dit slechts sporadisch zal voorkomen.

Wij hebben hoofdzakelijk kwantitatief onderzoek uitgevoerd. Hierbij hebben we gekeken naar een aantal bronnen:

• De officiële verklaringen die via het register van toegankelijkheidsverklaring.nl zijn ontsloten. We hebben de precieze inhoud van deze verklaringen niet nader gevalideerd maar zijn uitgegaan van de aanwezige inhoud. Deze data is voor het grootste deel recent ingevoerd. We veronderstellen dat deze redelijk actueel is. Foutieve invoer is natuurlijk niet uit te sluiten. Wij hebben maandagavond 21 september 2020 voor het laatste onze data uit dit register geactualiseerd. Wij hebben met zelf ontwikkelde software automatisch de data uit het openbare register gehaald en tot een databestand bewerkt.
• Het Website register Rijksoverheid (versie augustus 2020). Tot voor kort bevatte dit register informatie over de toegankelijkheidsstatus, deze informatie is in de laatste paar versies niet meer aanwezig.
• Eigen door de jaren heen verzamelde data van 200 OK. In deze database verzamelt Jules Ernst websites die onder verantwoordelijkheid van overheden vallen. Uitgangspunt is dat als eigenaarschap geclaimd wordt van de website, het logo er prominent aanwezig is of contactgegevens van de overheid zijn, de website wordt opgenomen in deze lijst.

De verschillende bronbestanden zijn samengevoegd en de database is geautomatiseerd en handmatig opgeschoond.

• Dubbele records zijn verwijderd.
• Domeinen die doorverwijzen zijn verwijderd, alleen de eindpunten zijn bewaard.
• Niet-werkende websites zijn uit het bestand verwijderd.

Het rijksregister en de webadressen die op toegankelijkheidsverklaring.nl zijn gepubliceerd zijn niet aangepast. Hier kunnen nog foute doorverwijzingen of 404-fouten aanwezig zijn.

Dit resulteerde in totaal ongeveer 7000 unieke domein- en subdomeinnamen

Om te bepalen of er een toegankelijkheidsstatement aanwezig was op de websites hebben wij met behulp van eigen spidersoftware gezocht naar diverse zoektermen ‘toegankelijk’, ‘toegankelijkheid’, ‘webrichtlijnen’, ‘wcag’, ‘accessibility’ en nog een aantal zoektermen. Daarnaast hebben we gezocht naar de aanwezigheid van de link /toegankelijk of /toegankelijkheid en de informatie in de proclaimer.

Verdere ontwikkelingen

Vanaf volgend jaar geldt het Besluit ook voor mobiele apps. Vanaf 23 juni 2021 moet ook voor een app een verklaring worden gemaakt waarin wordt aangegeven hoe toegankelijk deze is, voor welke besturingssystemen het beschikbaar is en per besturingssysteem het webadres waar de app is te vinden in de appstore.

Bedrijven staat iets soortgelijks te wachten: onder meer alle webwinkels moeten vanaf 2025 aan dezelfde toegankelijkheidsrichtlijnen gaan voldoen: de European Accessibility Act.

Achtergrondinformatie

Wat is digitale toegankelijkheid?

Met digitale toegankelijkheid wordt bedoeld dat websites en apps zo zijn gebouwd dat ze door iedereen kunnen worden gebruikt, ook door bezoekers met een beperking. Denk aan bijvoorbeeld aan ondertiteling bij video voor dove- en slechthorende bezoekers en het kunnen raadplegen van websites door blinde- en slechtziende bezoekers die vaak hulpapparatuur gebruiken om een website te raadplegen. Veel toegankelijkheidsopties zijn tegenwoordig standaard beschikbaar in laptops en telefoons. Om deze goed te laten werken moeten websites en apps dan wel goed zijn gebouwd. De hiervoor benodigde eisen zijn vastgelegd in een internationale norm. Het toepassen van deze norm is voor de Nederlandse overheid wettelijk verplicht. Vanaf 23 september 2020 moeten alle overheidsorganisaties zich hierover verantwoorden door middel van een verklaring. Wij hebben onderzoek gedaan naar deze verklaringen.

Hoe ziet het wettelijk kader eruit?

Sinds 1 juli 2018 is het Tijdelijk besluit digitale toegankelijkheid overheid van kracht. Deze wetgeving noemen we verder voor het gemak ‘het Besluit’. Het Besluit komt voort uit internationale regelgeving: Het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking en Europese richtlijn 2016/2102. In het Besluit is bepaald dat websites en mobiele apps van Nederlandse overheidsinstanties moeten voldoen aan de internationale toegankelijkheidseisen. Hierover moet verantwoording worden afgelegd in een toegankelijkheidsverklaring. Deze wordt gefaseerd van kracht. Vanaf 23 september 2019 gold deze al voor nieuwgebouwde websites. Vanaf 23 september 2020 geldt deze voor alle websites, intra- en extranetten van de Nederlandse overheid. Vanaf 23 juni 2021 geldt deze ook voor mobiele applicaties.

Waarom een toegankelijkheidsverklaring?

In de verklaring staat in hoeverre een website of app voldoet aan de toegankelijkheidseisen en welke maatregelen de overheidsorganisatie neemt om de toegankelijkheid verder te verbeteren, inclusief planning. Dat kan bijvoorbeeld gaan over training van medewerkers, het nemen van technische maatregelen. Het periodiek (laten) testen van de website is verplicht als onderbouwing van de verklaring. Daarnaast moet worden toegelicht hoe ontoegankelijke inhoud kan worden gemeld, en hoe de organisatie hiermee omgaat. Tenslotte zijn er ook specifieke situaties en uitzonderingen. Die dienen altijd vermeld te worden. De verklaring is bedoeld om verantwoording af te leggen aan de Tweede Kamer en de toezichthoudende organisaties en aan de bezoekers van de website. Vaak wordt ervoor gekozen om een eenvoudig leesbare versie op de website van de organisatie te plaatsen. Deze is vaak te vinden in de footer van een website of via de link /toegankelijkheid.

Eerdere toegankelijkheidsonderzoeken

Er zijn de afgelopen ten jaar diverse onderzoeken naar de digitale toegankelijkheid van de Nederlandse overheid uitgevoerd:

• Nulmeting 2019 van websites en mobiele applicaties (pdf 2.2Mb)
• Implementatie van standaarden voor toegankelijkheid door Nederlandse gemeenten (2018) (pdf 6 Mb)
• Digitale toegankelijkheid van gemeentelijke websites (2015) (pdf 2.4 Mb)
• Accessibility Monitor 2011 van gemeenten (pdf 2.4 Mb)